Foto  
Micobotánica-Jaén
La primera revista digital de Micología y Botánica en castellano. ISSN 1886-8541
Micobotánica-Jaén no se hace responsable de los artículos publicados en esta revista, ni se identifica necesariamente con los mismos. Los autores son únicos responsables del copyright del contenido de sus artículos.
 
AÑO VIII Nº 3 / JULIO - SEPTIEMBRE 2013
Fuentes alimenticias de los Melittidae ibéricos

por J. Lara Ruiz

Micobotánica-Jaén AÑO VIII Nº 3 (2013) ISSN 1886-8541
 
Resumen. LARA RUIZ, J. (2013). Fuentes alimenticias de los Melittidae ibéricos.
Se citan las fuentes alimentarias de los Melittidae ibéricos.
Palabras clave: Fuentes alimentarias, Melittidae, Península Ibérica.
Summary. LARA RUIZ, J. (2013). The food plants of Melittidae of the Iberian Peninsula.
The food plants of Melittidae of the Iberian Peninsula are recorded.
Key words: Food plants, Melittidae, Iberian Peninsula.
 

Introducción

La himenopterofauna ibérica de Melittidae está constituida por 3 subfamilias: 1) Melittinae con un género, Melitta, con 11 especies, 2) Macropidinae con un género, Macropis, con 2 especies y 3) Dasypodae, con un género, Dasypoda, con 10 especies. En total, 23 especies.

 

Material y métodos

Para la determinación de las especies hemos utilizado las “Claves de identificación para las especies ibéricas de Melittidae” (Ornosa & Ortiz-Sánchez, 2003). Las observaciones han sido realizadas desde 1990 hasta 2005.

En la Tabla I se presenta una relación de los Melittidae de la Península Ibérica y las plantas que visitan.

Tabla I. Relación de los Melittidae ibéricos y de las plantas visitadas.

DAL = Dasypoda albimana, DAR = Dasypoda argentata, DCI = Dasypoda cingulata, DCR = Dasypoda crassicornis, DDU = Dasypoda dusmeti, DHI = Dasypoda hirtipes, DIB = Dasypoda iberica, DMO = Dasypoda morotei, DPY = Dasypoda pyrotrichia, DVI = Dasypoda visnaga, MEU = Macropis europea, MFU = Macropis fulvipes; *MDI = Melitta dimidiata, MHE = Melitta haemorrhoidalis, MHI = Melitta hispanica, MIB = Melitta iberica, MKA = Melitta kastiliensis, MLE = Melitta leporina, MMA = Melitta maura, MMU = Melitta murciana, MNI = Melitta nigricans, MSE = Melitta seitzi, MTR = Melitta tricincta. (Guad = Sierra de Guadarrama, Pir = Pirineos, Por = Pirineos orientales, PrePir = PrePirineos, Graz = Sierra de Grazalema, Caz = Macizo Cazorla-Segura, Mag = Sierra de Mágina, Cuen = Serranía de Cuenca, SN = Sierra Nevada, Barc = Barcelona provincia. (Rec = Recompensa, P = polen, N = néctar, A = aceites esenciales, Biog = zonas biogeográficas). (con* = especie polinizadora de insecto, planta polinizada por el mismo).

Especie
Plantas visitadas
Familia
Rec
Biog

*DAL

*Centaurea antennata, *C. aspera, C. boissieri ssp. prostrata, *C. calcitrapa, *C. granatensis, *C. jaennensis, *C. pullata, *Crepis albida, *C. foetida, *C. granatensis, *C. pulchra, *Hieracium baeticum ssp. baeticum, *H. castellanum, H. elisaeanum, *H. niveum, *H. pseudopilosella, *Leontodon taraxacoides ssp. longirostris, *Solidago virgaurea, *Sonchus asper, *S. maritimus ssp. aquatilis, *S. oleraceus.

Compositae (55 %)

P/N

Caz-SN

*Rubus caesius, *R. canescens, *R. ulmifolius.
Rosaceae (27 %)
*Thymus granatensis, *T. mastichina, *T. orospedanus, *T. serpylloides ssp. gadorensis, *T. vulgaris, *T. zygis ssp. gracilis.
Labiatae (17 %)
Cistus clusii, C. crispus.
Cistaceae (1 %)

*DAR

*Knautia arvensis ssp. arvensis, *K. arvensis ssp. subscaposa, *K. dipsacifolia ssp. arvernensis, *K. dispsacifolia ssp. catalaunica, K. godetii, *K. purpurea, *Scabiosa columbaria ssp. cinerea, *S. columbaria ssp. columbaria, *Succisa pratensis.
Dipsacaceae (94 %)
P/N
Pir
Centaurea jacea, C. scabiosa, Crepis capillaris, Hieracium amplexicaule, H. laevigatum, Leontodon autumnalis, Picris hieracioides, Solidago virgaurea, Sonchus asper.
Compositae (3 %)
Echium vulgare.
Boraginaceae (2 %)
Jasione montana.
Campanulaceae (1 %)
*DCI
*Malva hispanica, *M. neglecta, *M. stipulacea, *M. sylvestris, *M. tournefortiana.
Malvaceae (77 %)

P/N

Caz
*Centaurea antennata, *C. aspera, C. boissieri ssp. prostrata, *C. calcitrapa, *C. granatensis, *C. jaennensis, *C. pullata, *Crepis albida, *C. foetida, *C. pulchra, *Hieracium baeticum ssp. baeticum, *H. castellanum, *H. niveum, *H. pseudopilosella, *Leontodon taraxacoides ssp. longirostris, *Solidago virgaurea, *Sonchus asper, *S. maritimus ssp. aquatilis, *S. oleraceus.
Compositae (13 %)
Onobrychis argentea ssp. hispanica, O. peduncularis ssp. matritensis, O. viciifolia.
Leguminosae (3 %)
Echium vulgare ssp. argentae.
Boraginaceae (2 %)
Cistus monspeliensis.
Cistaceae (1 %)
Thymus orospedanus.
Labiatae (1 %)
Rubus ulmifolius.
Rosaceae (1 %)
Armeria villosa.
Plumbaginaceae (1 %)
Daphne gnidium.
Thymelaceae (1 %)
*DCR
*Cistus albidus, C. clusii ssp. clusii, *C. ladanifer ssp. ladanifer, *C. laurifolius, *C. monspeliensis, *C. populifolius ssp. populifolius, *C. salviifolius.
Cistaceae (33 %)

P/N

Pir-PrePir-Caz-Mag
*Geranium dissectum, *G. lucidum, *G. molle ssp. molle, *G. pratense, *G. purpureum, *G. pyrenaicum, *G. robertianum, *G. rotundifolium, *G. sanguineum, *G. sylvaticum ssp. sylvaticum.
Geraniaceae (27 %)
*Centaurea jacea, *C. scabiosa, *Crepis capillaris, *Hieracium amplexicaule, *H. laevigatum, *Leontodon autumnalis, *Picris hieracioides, *Solidago virgaurea, *Sonchus arvensis.
Compositae (21 %)
*Malva cretica ssp. althaeoides, *M. moschata ssp. moschata, *M. neglecta, *M. nicaeensis, *M. parviflora, *M. sylvestris.
Malvaceae (8 %)
*Linum catharticum, *L. narbonense, L. perenne ssp. alpinum, L. strictum ssp. strictum, *L. suffruticosum, L. tenuifolium ssp. milletii, L. trigynum, L. usitatissimum ssp. angustifolium.
Linaceae (8 %)
*Capsella bursa-pastoris.
Cruciferae (2 %)
*Rubus ulmifolius.
Rosaceae (1 %)
*Ranunculus arvensis.
Ranunculaceae (1 %)
*DDU
*Crepis albida ssp. albida, C. albida ssp. scorzoneroides, *C. capillaris, *C. vesicaria ssp. vesicaria, *C. vesicaria ssp. taraxacifolia, *Leontodon hispidus ssp. hispidus, *L. taraxacoides ssp. hispidus, *Hieracium amplexicaule, *H. glaucinum, *H. lactucella, *H. murorum, *H. pilosella, *H. tardans, *Sonchus asper ssp. asper, *S. oleraceus, *S. maritimus ssp. aquatilis, *S. tenerrimus.
Compositae (91 %)
P/N
Barc
Malva neglecta, M. sylvestris.
Malvaceae (9 %)
*DHI
*Carduus tenuiflorus, Centaurea aspera, *C. calcitrapa, *C. granatensis, *C. jaennensis, *C. pullata, *Cirsium arvense, *Crepis albida, *C. capillaris, *C. foetida, *C. pulchra, *Hieracium amplexicaule, H. baeticum ssp. baeticum, *H. glaucinum, *H. murorum, *Hypochaeris radicata, *Leontodon taraxacoides ssp. longirostris, *Senecio pyrenaicus, *S. vulgaris, *Solidago virgaurea, *Sonchus asper, *S. maritimus ssp. aquatilis, *S. oleraceus.
Compositae (93 %)
P/N
Pir-Caz
Jasione montana.
Campanulaceae (3 %)
Vaccinium myrtillus.
Ericaceae (1 %)
Geranium sanguineum.
Geraniaceae (1 %)
Armeria villosa.
Plumbaginaceae (1 %)
*DIB
*Cistus laurifolius.
Cistaceae (64 %)
P/N
Guad
*Carduus tenuiflorus, Centaurea nigra ssp. carpetana, *Cirsium arvense, *Crepis capillaris, *Hieracium pilosella var. incanum, *Hypochaeris radicata var. radicata, *Leontodon autumnalis, Senecio vulgaris, *Solidago virgaurea var. minor, *Sonchus asper.
Compositae (36 %)
*DMO
*Cistus albidus, *C. clusii, *C. ladanifer, *C. laurifolius, *C. monspeliensis, *C. populifolius, *C. salvifolius.
Cistaceae (100 %)
P/N
Caz
*DPY
*Cistus laurifolius.
Cistaceae (88 %)
P/N
Guad
*Malva sylvestris.
Malvaceae (6 %)
*Geranium pyrenaicum ssp. pyrenaicum, *G. robertianum ssp. robertianum, *G. sanguineum.
Geraniaceae (6 %)
*DVI
*Centaurea jacea, *C. granatensis, *C. jaennensis, *C. scabiosa, *Crepis capillaris, *C. granatensis, *Hieracium amplexicaule, *H. castellanum, H. laevigatum, *Leontodon autumnalis, *Picris hieracioides, *Solidago virgaurea, *Sonchus arvensis, *S. oleraceus.
Compositae (98 %)
P/N
Por-Caz-SN
Eryngium campestre.
Umbelliferae (2 %)
*MEU
*Lysimachia vulgaris.
Primulaceae (96 %)
P/N/A
Por
Lycopus europaeus.
Labiatae (1 %)
Rhamnus alpina ssp. alpina.
Rhamnaceae (1 %)
Cirsium arvense.
Compositae (1 %)
Valeriana officinalis.
Valerianaceae (1 %)
*MFU
*Lysimachia vulgaris.
Primulaceae (97 %)
P/N/A
Cuen
Lycopus europaeus.
Labiatae (1 %)
Cirsium arvense.
Compositae (1 %)
Valeriana officinalis.
Valerianaceae (1 %)
*MDI
*Onobrychis caput-galli, *O. saxatilis, *O. supina ssp. supina, *O. viciifolia.
Leguminosae (100 %)
P
Barc
*MHE
*Campanula cochlearifolia ssp. cochlearifolia, *C. cochlearifolia ssp. andorrana, *C. glomerata, *C. latifolia, *C. patula, *C. persicifolia, *C. precatoria, *C. rapunculoides, *C. rapunculus, *C. rotundifolia ssp. catalaunica, *C. rotundifolia ssp. rotundifolia, *C. scheuchzeri ssp. ficarioides, *C. scheuchzeri ssp. scheuchzeri, *C. serrata, *C. speciosa ssp. speciosa, *C. trachelium, *Jasione montana, *Phyteuma orbiculare.
Campanulaceae (88 %)
P/N
Pir
Crepis capillaris, Eupatorium cannabinum, Hieracium laevigatum, Hypochaeris radicata.
Compositae (6 %)
Malva alcea ssp. fastigiata, M. moschata, M. sylvestris.
Malvaceae (2 %)
Lotus corniculatus.
Leguminosae (2 %)
Scabiosa columbaria.
Dipsacaeae (1 %)
Prunus spinosa.
Rosaceae (1 %)
MHI
Medicago sativa.
Leguminosae
N
Barc
MIB
Medicago sativa.
Leguminosae
N
SN
MKA
Medicago sativa.
Leguminosae
N
Guad
*MLE
*Dorycnium hirsutum, *Lotus corniculatus, *Medicago falcata, M. lupulina, M. hybrida, M. minima, M. orbicularis, M. polymorpha ssp. microcarpa, M. polymorpha ssp. polymorpha, M. rigidula, *M. sativa, M. suffruticosa ssp. suffruticosa, Ononis repens, O. spinosa, *Trifolium arvense, T. hybridum, *T. pratense, T. repens, *Vicia sativa.
Leguminosae (63 %)
P/N
Pir-PrePir
Achillea millefolium, Carduus pycnocephalus, *Cirsium arvense, Crepis capillaris, Hieracium laevigatum, Hypochaeris radicata.
Compositae (25%)
*Thymus serpyllium.
Labiatae (8 %)
Atropa belladona.
Solanaceae (3 %)
Sedum acre.
Crassulaceae (1 %)
*MMA
*Atropa belladona.
Solanaceae (75 %)
P/N
Barc
Capsella bursa-pastoris.
Cruciferae (23 %)
Crepis capillaris, Hieracium laevigatum, Hypochaeris radicata.
Compositae (1 %)
*MMU
*Medicago sativa, *Onobrychis viciifolia.
Leguminosae
P/N
Barc
*MNI
*Lythrum salicaria.
Lythraceae
P/N
Pir
*MSE
*Medicago sativa, *Onobrychis viciifolia.
Leguminosae
P/N
Pir
*MTR
*Odontites cebennensis, *O. kaliformis, *O. lanceolatus ssp. pyrenaeus, *O. longiflorus, *O. luteus, *O. vernus, *O. viscosus, *O. vulgaris.
Scrophulariaceae (86 %)
P/N

Pir-PrePir-Barc-Guad

*Medicago sativa, Onobrychis viciifolia.
Leguminosae (5 %)

 

Discusión

Las observaciones in situ confirman que la mayoría de las especies de Melittidae son oligolécticas (Michener, 2000; cf. Tabla I), es decir, que son especialistas en polinizar algunos géneros de una o unas pocas familias de plantas. Sólo unas pocas especies (Macropis europaea, M. fulvipes, Melitta dimidiata, M. nigricans son monolécticas (Malyshev, 1929; Michez, 2002 (cf. Tabla I), es decir, especialistas en polinizar especies de un solo género de una sola familia (Macropis europaeae y M. fulvipes, de Lysimachia vulgaris, Melitta dimidiata, de Onobrychis spp., M. nigricans, de Lythrum salicaria) (cf. Tabla I). Sin embargo, muchas especies de Dasypoda y Melitta son polilécticas, es decir, polinizan especies de diferentes géneros de distintas familias de plantas (Michez & Eardley, 2007; Michez & Patiny, 2005) (cf. Tabla I). Dasypoda dusmeti, D. hirtipes y D. visnaga son polinizadores oligolécticos de Compositae. Dasypoda argentata es polinizador oligoléctico de Dipsacaceae. (Michez et al., 2004).
Macropis spp. son polinizadores oligolécticos de Lysimachia vulgaris (Primulaceae) (Wu, 2000). Las hembras recolectan polen y aceite de otras plantas (Pekkarinen et al., 2003; Michez & Patiny, 2005). (cf. Tabla I).

Presentamos, por primeva vez, datos sobre la recolección de néctar de Leguminosae de Melitta hispanica, M. iberica y M. kastiliensis (cf. Tabla I).

 

BIBLIOGRAFÍA

 

MALYSHEV, S. (1929): The nesting habits of Macropis Pz. (Hym. Apoidea). Eos 5: 97-109.

MICHENER, C.D. (2000): The bees of the world. The Johns Hopkins Univ. Press, Baltimore, 913 pp.

MICHEZ, D. (2002): Discussion morphologique et biogéographique sur le complexe subspécifique de Dasypoda hirtipes (Fabricius 1793) mensú Warncke (1973). Notes fuñiques de Gembloux 49: 35-45.

MICHEZ, D., TERZO, M. & P. RASMONT (2004): Révision des espèces ouest-paléarctiques du genre Dasypoda Latreille 1802 (Hymenoptera, Apoidea, Melittidae). Linzer Biologische Beitrage, 36(2): 847-900.

MICHEZ D. & C.D. EARDLEY (2007): Monographic revision of the bee genus Melitta Kirby, 1802 (Hymenoptera: Apoidea: Melittidae). Annales de la Société entomologique de France (n.s.) 43(4): 379-440.

MICHEZ, D. & S. PATINY (2005): World revision of the oil-collecting bee genus Macropis Panzer 1809 (Hymenoptera, Apoidea, Melittidae) with a description of a new especies Prom. Laos. Anales de la Sociéte entomologique de France (n.s.) 41: 15-28.

ORNOSA, C. & F.J. ORTIZ-SÁNCHEZ (2003): Claves de identificación de las especies ibéricas de Melittidae (Hymenoptera, Apidea). Linzer biol. Beitr. 35(1): 555-579.

PEKKARINEN, A., BERG, O., CALABUIG, I., JANZON, L.A. & J. LUIG (2003): Distribution and coexistence of the Macropis species and their cleptoparasite Epeoloides coecutiens (Fabr.) IN NW Europe (Hymenoptera: Apoidea, Melittidae and Apidae). Entomologica Fennica, 14; 53-59.

WU, Y.R. (2000): Hymenoptera, Melittidae & Apidae. Academia Sinica, Beijing, 442 pp.